Menu
See English translation below!
Velen zullen het niet weten: Nederland was op 29 en 30 maart het Europese gastland van de tweede wereldwijde Summit for Democracy. Een initiatief van de Amerikaanse president Joe Biden, naar aanleiding van de bedenkelijke staat van de democratie wereldwijd. Doelstelling van deze topconferentie voor regeringsleiders is het onder de aandacht brengen en versterken van democratische waarden.
Wat velen onder ons wél zullen weten: ook in Nederland staat de democratie al jaren onder druk. De toeslagenaffaire, ondermijnende criminaliteit, het rapport over Groningen zijn maar een paar voorbeelden die laten zien dat onze democratie niet voor iedereen werkt, met een vertrouwenscrisis tot gevolg. Doortastend ingrijpen is daarom nodig met een extra inzet op democratie. Een bewindspersoon voor Democratie, wiens taak het moet zijn om onze democratie te verdedigen, te verbeteren en te verbinden met de internationale inzet, kan daarbij een belangrijke coördinerende rol spelen.
“Democratie is – letterlijk – niet gratis”
Hoe kan het dat de Summit for Democracy vrijwel geruisloos aan Nederland voorbijging? Je moet goed zoeken om er enige informatie over te vinden. Onze premier stelde onlangs in een artikel in het NRC nog dat democratie – letterlijk – niet gratis is, doelend op de oorlog in Oekraïne en de noodzakelijke verhoging van het defensiebudget. Maar meer geld voor defensie alleen gaat de democratie niet redden. Daar is, logisch toch, ook meer geld voor de democratie voor nodig – gericht op het buitenland, maar zeker ook gericht op Nederland zelf.
Zo’n 30 procent van de bevolking voelt zich politiek niet vertegenwoordigd, het vertrouwen in de overheid staat op een historisch laag pitje, antidemocratische krachten klinken luid en Nederlanders hebben weinig geloof in het probleemoplossende vermogen van regering en parlement. Ook blijkt dat 42% van de Nederlanders het gevoel heeft dat beslissingen worden genomen door een kleine elite die enkel naar zichzelf omkijkt. Allemaal seinen op rood die duiden op achterstallig democratisch onderhoud. Dat vraagt om dringend herstel.
Een reeks activiteiten die we met de Nederlandse coalitie ‘Democratie onder druk’ de laatste twee weken van maart organiseerden (zie www.democracyunderthreat.org) geeft aan dat velen in Nederland – jong en oud, in Amsterdam Zuid-Oost, Groningen, overal in het land, theoretisch en praktisch opgeleid, zich niet alleen zorgen maken over de democratie maar zich ook als actieve burgers voor democratie willen inzetten. Iets van urgentie voelen de regering en de diverse ministeries (Buitenlandse Zaken, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Veiligheid en Justitie en Sociale Zaken en Werkgelegenheid) op zich wel. Dit werd duidelijk uit de betrokkenheid van de regering bij de goed georganiseerde livestream bijeenkomst van vorige week, die geheel aan mediavrijheid was gewijd.
Helaas zien we tegelijkertijd de urgentie om het fundament van de democratie te versterken nog onvoldoende terug in de politieke prioriteiten en beschikbare middelen. Verrassend, want sinds vorig jaar gaat aan onze Grondwet vooraf: ‘De Grondwet waarborgt de grondrechten en de democratische rechtsstaat’. Dat maakt van democratie een overheidstaak. Iets wat je moet doen. En iets waaraan we ons hebben gecommitteerd in diverse VN-verdragen: zij verplichten Nederland om aan het fundament van de democratie te werken. Maar hoe doen we dat? Als organisaties die zich inzetten voor democratie, in binnenland en buitenland, bepleiten wij een extra inzet langs drie lijnen.
Herstel via drie V’s
In de turbulente periode waarin we ons als land bevinden, is het koesteren van onze democratie met enkel woorden onvoldoende. Daarom pleiten wij voor een bewindspersoon voor Democratie en een adequaat gevuld en onafhankelijk democratiefonds. Want het nodige herstel vraagt om centrale coördinatie, doorzettingsmacht en een apart budget.
De eerste taak voor de bewindspersoon moet verdediging van de democratie zijn. Dat begint al met de bekende roep om meer ondersteuning van Kamerleden, die zodanig in de minderheid zijn tegenover het kabinet dat ze nauwelijks aan hun controlerende taak toekomen. Maar ook transparantie, verantwoording, anti-corruptie, responsiviteit en betrouwbaarheid waren de laatste jaren geen kenmerken van de bestuurscultuur van opeenvolgende kabinetten. Een overheid die de democratie ziet als iets dat je moet doen, organiseert geïnstitutionaliseerde democratische tegenspraak: waakhonden die tegenwicht bieden op de eigen acties en instituties permanent kritisch bevragen op haar democratische houding.
De tweede taak vatten we samen als verbetering van de democratie. Beleidsuitkomsten dragen steeds vaker de voorkeur uit van de theoretisch opgeleide en politiek actieve burger, en de afkeur van haar tegenpool. Het substantieel verbeteren van medezeggenschap in alle overheidslagen door middel van bijvoorbeeld gelote burgerberaden, heeft daarom prioriteit. Bovendien zijn mensen die zich niet vertegenwoordigd voelen vaak voorstander van meer directe democratie, zoals volksraadplegingen. De groep dus die we voor de democratische legitimiteit terug aan boord moeten krijgen. Ook de digitalisering – ooit een democratische belofte – manifesteert zich momenteel vooral als een bedreiging voor onze rechten en vrijheden. Toch zijn er genoeg ideeën om het juist in te zetten voor meer betrokkenheid en inspraak.
Een bewindspersoon voor democratie moet het op zich nemen om los van het politieke gekibbel de verschillende vormen te onderzoeken, pilots te starten en de consequenties voor wetgeving in kaart te brengen. Niet als vervanging van het klassieke democratisch proces, maar als legitimerende aanvulling.
Ten derde en tot slot is het aan de bewindspersoon om onze democratie te verbinden aan de rest van de wereld. Dit is hard nodig in een wereld waarin het aantal autoritaire regimes toeneemt, desinformatie steeds wijder en effectiever wordt verspreid, en mensenrechten op grote schaal worden geschonden. Vele landen respecteren de verdragen die ze hierover hebben getekend niet, en de moedige mensen die hun leven wagen voor democratie en rechtsstaat verdienen onze steun. We moeten hen blijven ondersteunen. De manieren waarop we dat nu doen, moeten we zelf ook kritisch bekijken. Democratisering kan vorm krijgen langs vele lijnen en voor een duurzaam positief resultaat is van belang dat burgers en overheden daarin zelf de regie houden.
Democratisch verval snijdt dieper dan enkel in het vlees op de eigen botten. Nederland gedijt het beste in een brede internationale democratische rechtsorde. En dat gaat een stuk verder dan het verhogen van het defensiebudget. Het is goed dat Nederland een centrale rol speelde bij deze democratische summit maar noblesse oblige: nu moet er ook een actieplan komen met de daarbij behorende investeringen.
De bal ligt niet alleen bij de overheid. Ook wij, burgers en maatschappelijk middenveld, hebben een verantwoordelijkheid – om zelf onze inzet op democratie te versterken en om actieve samenwerking met onze nationale en lokale overheden te zoeken. Er is werk aan de winkel!
Ondertekend door:
Defend Democracy
Foundation Max van der Stoel
Meer Democratie
Nederlands Helsinki Comité
Nederlands Instituut voor Meerpartijen Democratie (NIMD)
PAX
The Hague Academy for Local Governance
Transparency International Nederland
Met dank aan:
Tim ‘s Jongers – directeur Wiardi Beckman Stichting
Many will not know: The Netherlands was the European co-host of the second Global Summit for Democracy on 29 and 30 March. An initiative of US President Joe Biden, in response to the questionable state of democracy worldwide. The aim of this summit for government leaders is to highlight and strengthen democratic values.
What many of us will know: in the Netherlands, too, democracy has been under pressure for years. The child benefits affair, undermining crime, the report on gas extraction in Groningen are just a few examples that show that our democracy does not work for everyone, resulting in a crisis of confidence. Decisive action is therefore needed with an extra commitment to democracy. A Minister for Democracy, whose task should be to defend our democracy, improve it and link it to international engagement, can play an important coordinating role in this.
“Democracy is – literally – not for free”
How is it that the Summit for Democracy passed by the Netherlands almost silently? You have to look closely to find any information about it. Our prime minister recently stated in an article in the NRC that democracy is – literally – not for free, referring to the war in Ukraine and the necessary increase in the Dutch defence budget. But more money for defence alone is not going to save democracy. That, logically anyway, also requires more money for democracy – directed abroad, but certainly also directed at the Netherlands itself.
Some 30% of the population feels politically unrepresented, trust in the government is at an all-time low, anti-democratic forces are loud and Dutch people have little faith in the problem-solving ability of government and parliament. It also shows that 42% of Dutch people feel that decisions are made by a small elite who only care about themselves. All signals on red that indicate overdue democratic maintenance. This calls for an urgent repair.
A series of activities that we organised with the Dutch coalition ‘Democratie onder druk’ in the last two weeks of March indicate that many in the Netherlands – young and old, in Amsterdam Zuid-Oost, Groningen, all over the country, theoretically and practically educated – are not only concerned about democracy but also want to engage in democracy as active citizens. Something of urgency is felt by the government and the various ministries (Foreign Affairs, Interior and Kingdom Relations, Security and Justice and Social Affairs and Employment) in itself. This was evident from the government’s involvement in last week’s well-organised livestream meeting dedicated entirely to media freedom.
Unfortunately, at the same time, we do not yet see the urgency to strengthen the foundation of democracy sufficiently reflected in political priorities and available resources. Surprising, because since last year, our Constitution has been preceded by the words: ‘The Constitution guarantees fundamental rights and the democratic rule of law’. That makes democracy a government task. Something you have to do. And something we have committed to in various UN treaties: they oblige the Netherlands to work on the foundations of democracy. But how do we do that? As organisations committed to democracy, at home and abroad, we advocate additional efforts along three lines.
Recovery through three ‘Vs’
In the turbulent period we find ourselves in as a country, nurturing our democracy with mere words is insufficient. That is why we call for a Minister for Democracy and an adequately filled and independent democracy fund. Because the necessary recovery requires central coordination, go-to power and a separate budget.
The first task for the minister must be defence (‘Verdediging’ in Dutch) of democracy. This already starts with the familiar call for more support for MPs, who are so outnumbered by the cabinet that they hardly get around to their monitoring task. But neither transparency, accountability, anti-corruption, responsiveness and reliability been hallmarks of the culture of governance of successive cabinets in recent years. A government that sees democracy as something you have to do organises institutionalised democratic dissent: watchdogs that counterbalance its own actions and permanently critically question institutions on their democratic stance.
We summarise the second task as improving democracy (‘Verbeteren’ in Dutch). Policy outcomes increasingly bear the preference of the theoretically educated and politically active citizen, and the disapproval of her opposite number. Substantially improving co-determination at all levels of government through, for example, via debarred citizens’ councils, is therefore a priority. Moreover, people who do not feel represented are often in favour of more direct democracy, such as plebiscites. So the group we need to get back on board for democratic legitimacy. Digitalisation – once a democratic promise – is also currently manifesting itself mainly as a threat to our rights and freedoms. Yet there are plenty of ideas to harness it precisely for greater engagement and participation.
A minister for democracy should take it upon himself to research the various forms, start pilots and map the consequences for legislation, regardless of the political squabbling. Not as a replacement for the traditional democratic process, but as a legitimising addition.
Third and finally, it is up to the minister to connect our democracy to the rest of the world (‘Verbinden’ in Dutch). This is badly needed in a world where authoritarianism is on the rise, disinformation is increasingly widespread and effective, and human rights violations are widespread. Many countries do not respect the treaties they have signed on this subject, and the brave people who risk their lives for democracy and the rule of law deserve our support. We must continue to support them. The ways in which we currently do so should also be critically examined ourselves. Democratisation can take shape along many lines, and for a lasting positive result it is important that citizens and governments themselves remain in charge.
Democratic decline cuts deeper than just the flesh on one’s own bones. The Netherlands thrives best in a broad international democratic legal order. And that goes a lot further than increasing the defence budget. It is good that the Netherlands played a central role in this democratic summit but noblesse oblige: now there must also be an action plan with the accompanying investments.
The ball is not only in the government’s court. We, citizens and civil society, also have a responsibility – to strengthen our commitment to democracy ourselves and to seek active cooperation with our national and local governments. There is work to be done!
Signed by:
Defend Democracy
Foundation Max van der Stoel
Meer Democratie
Netherlands Helsinki Committee
Netherlands Institute for Multiparty Democracy (NIMD)
PAX
The Hague Academy for Local Governance
Transparency International Netherlands
With special thanks to:
Tim ’s Jongers – director Wiardi Beckman Foundation