8 December 2021

De EU is gegrondvest op waarden als democratie, mensenrechten, rechten van minderheden, vrije media en onafhankelijke rechtsspraak. Als daaraan gemorreld wordt, moeten we keihard ingrijpen.

Op 9 en 10 december organiseert de Amerikaanse president Biden zijn Summit for Democracy. Het is goed dat Biden vol de aandacht vestigt op de democratische rechtsstaat. Die staat namelijk wereldwijd onder druk. Nederland is van de partij en de verwachting is dat onze demissionaire premier een bijdrage gaat leveren. Dat biedt ons land een uniek podium om op te komen voor democratische rechten wereldwijd. Wij doen als vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties in deze open brief een aantal suggesties.

Wij hopen dat Rutte in zal zetten op de universele waarden die de basis vormen voor de democratie. Die horen niet ondergeschikt te zijn aan andere factoren in de buitenlandse politiek, zoals economische belangen en de strijd tegen terrorisme. Waar dat toe kan leiden, weten we. Pogingen om in Afghanistan en Irak democratische rechtsstaten te vestigen, werden ondergraven door de samenwerking met corrupte en meedogenloze lokale machthebbers. De harten en hoofden van de gewone Afghanen en Irakezen werden daardoor nooit gewonnen en de ’collateral damage’ van bombardementen en droneaanvallen deed de rest. We kunnen onze geloofwaardigheid als promotor van democratie alleen herstellen door democratische principes niet te offeren aan andere – legitieme – belangen als economie of antiterrorisme. Het verdedigen van die belangen gaat nu eenmaal niet zonder versterking van democratische waarden. Democratie is deel van de oplossing, ook in de enorme aanpassing die klimaatverandering de wereldbevolking oplegt. Hoe anders kunnen alle stemmen gehoord worden en mensenrechten beschermd?

We moeten daarom veel meer werk maken van steun voor de democratische krachten en individuen, allereerst in autoritaire landen en waar democratie onder druk staat. Prioriteit dient daarbij gegeven te worden aan het herstel van de dialoog tussen politici en bevolking, het tegengaan van corruptie, aan de opleiding van de volgende generatie politici, aan het maatschappelijk middenveld en aan de vrije media. Daarbij gaat het niet om platte blauwdrukken, maar juist om processen van democratisering die rekening houden met de lokale omstandigheden.

Speciale aandacht is gewenst voor ontwikkelingen binnen de Europese Unie. We moeten de achteruitgang binnen de Europese Unie niet langer accepteren. De EU is gegrondvest op waarden als democratie, mensenrechten, rechten van minderheden, vrije media en onafhankelijke rechtsspraak. Als daaraan gemorreld wordt, moeten we keihard ingrijpen. De afbraak van de trias politica in Europa dient gestopt te worden. Gelukkig heeft Nederland krachtig stelling genomen tegen EU-lidstaten, zoals Polen en Hongarije, waarvan de huidige regeringen zich keren tegen verplichtingen die onlosmakelijk verbonden zijn met het lidmaatschap van de EU. We moeten zelfbewust en zelfverzekerd blijven optreden tegen ondermijnende chantagepolitiek van landen die afdrijven.

Er is ook meer dan voldoende aanleiding om naar onze eigen binnenlandse ’prestaties’ te kijken. De top kan alleen impact krijgen als de democratische landen kritisch in de spiegel durven te kijken. Hoe functioneert de Amerikaanse democratie, en hoe scoort Nederland zelf waar het gaat om transparantie, goed bestuur, persvrijheid, corruptiebestrijding en mensenrechten? Geloofwaardigheid van democratiebevordering internationaal wordt immers ook ondermijnd door democratische gebreken in eigen huis. De relatie tussen bestuur en bevolking staat in Nederland onder druk. Wij roepen dan ook op om te investeren in transparantie en publieke verantwoording en een halt toe te roepen aan de afbraak van advocatuur en rechterlijke macht. Zo brengen we ons eigen huis op orde.

De Amerikanen hebben aangegeven dat de Summit for Democracy wat hen betreft moet leiden tot lokale initiatieven van regeringen. De deelname van Nederland biedt een uitgelezen kans om bovengenoemde zaken te benoemen en met kracht in te zetten op herstel van de geloofwaardigheid van onze democratie en democratiebevordering. Dat moet dan wel vanuit het besef dat de tijd van schermen met morele westerse superioriteit ver achter ons ligt. Het is tijd voor een andere aanpak, met meer zelfkritiek, meer creativiteit en meer oog voor wat democratiseringsbewegingen zelf van ons vragen. Nederland kent ambassadeurs voor de mensenrechten en voor de vrijheid van religie en geloof. Het is wat ons betreft hoog tijd voor een ambassadeur met een coördinerende stafafdeling die zich bezighoudt met democratie. Dat zou een mooi begin zijn.

Door: Arjen Berkvens (Foundation Max van der Stoel), Anna Timmerman (Pax), Thijs Berman (NIMD), Alice Stollmeyer (Defend Democracy), Lousewies van der Laan (Transparency International Netherlands), Kirsten Meijer (WECF) en Edwin Huizing (Hivos).

Dit opiniestuk verscheen op Joop